İlk lüğətlərdən

İlk lüğətlərdən

İlk lüğətlərdən

Azərbaycan şairi Qətran Təbrizi "Təfasir fi lüqat-il Furs" Təbrizdə

İran şairi Esadi Tusinin “Lüqat-i Fors”u Naxçıvanda

Azərbaycan alimi Hübeyş Tiflisi ərəb və fars lüğətlərindən biridir.

Mahmud Kaşğari XI. Onun XIX əsrdə yazdığı "Divanü Lüğat-it Türk" əsəri ilk türkcə-ərəbcə tərcümə lüğətidir.

Elm aləmində ilk farsca-türkcə lüğət XIII əsrdə nəşr olunub. Tədqiqatçı Şəmsəddin Muhammet bin Kays Razinin "Tibyan -el- Lügati-t-Türki və Lisani -l- Qanglı" adlı əsəri əsrin əvvəllərində türkcə yazdığı məlum olsa da, bu günə qədər ona rast gəlinməmişdir. .

XIII.  yazılan və bizə gəlib çatan ən qədim fars-türk nəsr tərcüməsi Hinduşah Naxçivaninin (Hindûşah bin Səncər) “Əs-Sıhah əl-Əcəmiyyə”,  (XIV əsr) əsəridir. Sankt-Peterburq

İbn-i Mühennanın ikinci əsəri “Ketab-e Tercomane Farsi ve Torki ve Monğoli”dir.

XIII. 19-cu əsrin məşhur fars şairi Əbu Nəsr Ferahi bu ərəbcə-farsca mənzum lüğətə “Nisap əs-Sibyan” adlı bir beyt yazan ilk şəxsdir, Ferahinin müasiri XIII. əsrin tanınmış Azərbaycan şairi və alimi Hüsaməddin Həsən bin Əbdül Mümin. O, farsca ərəbcə-farsca "Nasip-el-Fityan ve Nasip et-Tibyan" (Gənclərin taleyi və xeyriyyə izahı) və Azərbaycan türkcəsində "Tuhfe-i Hüsâmî" adlı ilk beyt fars-türk lüğətini yazmışdır. . Hüsam (Hüsaməddin) Xoyi Konyada Anadolu Səlcuqlularından Sultan Rüknəddin Kılıç Arslanın sarayında yaşayamışdır.

Əsirəddin Əbu Həyyan əl-Əndəlusi. Kitab əl-idrak lilisan əl-ətrak (“Türk dillərini dərketmə kitabı”)  (XIV əsr) da mühüm mənbələrdəndir

Mövcud olan farsca-türkcə nəsr lüğətləri arasında Miftâhu'l-edeb, ve İbrahim-i Miskîn 1075/1664, digər lüğətlər isə “Behr el-Garayip”, “Lügat-i Halimi”, “Vesilet el-Megasit ile Ehsen il”dir. -Merasit”, “Şamil əl Lügat”, “Töhfeyi Şahidi”...

XVII əsrdə Şuʻûrî Həsən Əfəndi tərəfindən yazılmış Ferheng-i Şuʻûrî (Lisânu'l-ʻAcem) adlı əsəri 1092/1682-ci ildə nəşr edilmişdir.

Əhməd Haninin kürd ədəbiyyatında ilk kürdcə mənzum lüğəti (kürd-ərəb) Nûbihara Biçukan (Uşaqların baharı), 1683

İtalyan M.Qarzoninin 1787-ci ildə nəşr etdirdiyi "Kürd dilinin qrammatikası və lüğəti"

Yusuf Ziyaəddin Paşanın "El Hediyye-Hamidiyye fi'lLugati'I-Kurdiyye", 1894 (kürd-türk)

1879-cu ildə Sankt-Peterburqda fransızca nəşr edilmiş kürdcə-fransızca lüğət

1880-ci ildə Peterburqda nəşr olunmuş alman-kürd qrammatik kitabı