Buğday

Buğday (Triticum), buğdaygiller familyasından bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki cinsi. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.

Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. enerji miktarı 1.18dir.

Sınıflandırma

Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:

1. Diploid grup (AA)= kaplıca grubu
2. Tetraploid grup (AABB) = makarnalık buğdaylar grubu
3. Hekzaploid grup (AABBDD) = ekmeklik buğdaylar grubu

Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.

Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi Triticum monococcum’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu Triticum aestivum en önemli türleridir.

Bazı türler

• Ekmeklik buğday (Triticum aestivum)
• T. araraticum
• T. boeoticum
• Doğu buğdayı (Triticum carthlicum)
• Topbaş buğday (Triticum compactum)
• T. dicoccoides
• Gernik (Triticum dicoccon)
• Durum buğdayı (Triticum durum)
• T. ispahanicum
• T. karamyschevii
• T. macha
• T. militinae
• Kaplıca buğdayı (Triticum monococcum)
• Polonya buğdayı (Triticum polonicum)
• Kavuzlu buğday (Triticum spelta)
• T. sphaerococcum
• T. timopheevii
• Turnadili buğday (T. turanicum)
• İngiliz buğday (Triticum turgidum)
• T. urartu
• T. vavilovii
• T. zhukovskyi

Buğday üretimi

En büyük buğday üreticileri 
(milyon metrik ton)

Sıra	Ülke	2010	2011	2012	2013
1	Çin	115	117	126	122
2	Hindistan	80	86	95	94
3	ABD	60	54	62	58
4	Rusya	41	56	38	52
5	Fransa	40	38	40	39
6	Kanada	23	25	27	38
7	Almanya	24	22	22	25
8	Pakistan	23	25	24	24
9	Avustralya	22	27	30	23
11	Ukrayna	16	22	16	23
10	Türkiye	19	21	20	22
12	İran	13	13	14	14
13	Kazakistan	9	22	13	14
14	Birleşik Krallık	14	15	13	12
15	Polonya	9	9	9	9
—	Dünya	651	704	675	713
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü