Magcan Cumabay

Cumabay, Mağcan Bekenoğlu (Kazak Türkçesi: Магжан Бекенулы Жумабаев, Mаgjаn Bekenulı Jumаbаev) (25 Haziran 1893 - 19 Mart 1938) – Kazak Türkleri edebiyatının 20.asrın başındaki yıldızlarından biri ve önemli bir şairi

Hayatı

Doğum yeri Akmola (şimdiki Kuzey Kazakistan ili, Mağjan Jumabayev ilçesidir). Annesi Gülsüm, babası Beken'dir. 1905 - 1910 yılına kadar Mağcan, Petropavl (Kazakça: Қызылжар, Qızıljar) medresesinde, Arapça, Farsça ve Türkçe öğrenmiştir. 1910 ve 1911 yıllarında Ufa'da Aliye medresesinde, Galimjan İbragimov isminde bir öğretmen'den Volga Tatar kökleşik yazar eğitimi almıştır. Rusça, Osmanlıca, Arapça, Farsça gibi çok sayıda dili çok iyi bilmektedir. Sovyetler Birliği devrinde Ruslar Cumabay'ın bütün eserlerini Türkiye'yi sevdiği ve Türk Birliği anlattığı için yasakladılar. Pantürkçülük (Pantürkizm) yaptığı, Sovyetler Birliğindeki bütün Türkleri bütünleştirip Rusları yıkacağı korkusuyla önce mahkeme kararıyla 10 yıl hapsetme cezası ve ardından Japonya ile hiç bağlantısı olmadığı halde Japon casusu suçlamasıyla Sovyet Rusya yönetiminin kararıyla 19 Mart 1938 yılında 44 yaşındayken kurşuna dizildi. Eşi Züleyha onun bütün eserlerini, arşivini saklamış ve günümüze ulaşmasını sağlamıştır. 1960 yılında Magcan'ın suçsuz olduğu hükmü verilmiş ve aklanmıştır.

Hatırası

Astana şehrinde şairin adıyla bir cadde, Kazaksitan'da Mağjan Jumabayev adıyla bir ilçeye ad verilmiştir. Kızılyar'da, Bulayevo şeherinde heykelleri vardır. Kazakistan'da Magcan hakkında bir film çekildi. Filmin Türkiye galasında Magcan hayranı şair-yazar Feyzullah Budak Mağcan'a Cevap adında Magcan'a yazdığı şiirini tanıtmıştır.

Türk ve Türkiye sevgisi

Türkiye'de Kurtuluş Savaşı yaşanırken Orta Asya'da şehir şehir dolaşarak toplayabildiği para ve değerli eşyaları Atatürk'ün Moskova'ya gönderdiği büyükelçiye teslim etmiştir. Yazdığı "Uzaktaki Kardaşıma" adlı şiiri ile Türkiye ve Kazakistan'ın aynı yüreğe sahip olduğunu anlatan vatansever, Türklerin Kazak boyundan bir şairdir.

Eserlerinde Türkiye sevgisi açıkça görülür. “Şolpan” kitabındaki“Ural Dağı” şiirinde:

, – diye yazmıştır. Cumabay, Türkiye'nin Kurtuluş Savaşı yıllarında sömürgeci işgalci milletlere karşı mücadelesine destek vermiştir.

Türk'e sevgisi şiirlerinde ve diğer eserlerinde görülür. (“ Ural Dağı]”, “Alıstağı bavrıma”, “Yer Yüzüne”, “Kazak dili”, “Tez varam!”, “Türkistan”, “Ural”) bazı örneklerdir. Ayrıca Cumabay, “Peygamber” adlı şiirinde “Hun – Türk'ün kök atası" demektedir, “Türkistan” adlı şiirinde “Türkistan – yiğit Türk'ün beşiğidir” demektedir.

Cumabay'daki Türklük ve Türkiye sevgisi 1919 – 1923 yıllarında Mustafa Kemal Atatürkün başlattığı İstiklal Savaşı'na yazdığı “Alıstağı Bavrıma” (Uzaktaki soydaşıma) adlı şiirinde açıkça görülür. Onun bu şiirini önemli önder Mustafa Çokay “Yaş Türkistan” dergisinde de (1930, №1) yayınlatmıştır.

Şiirlerinden

Ejelden jer emes ol karapayım,

Bilesiñ tarihtı aşsañ Turan jayın.

Turanğa kasiyetti kumar bolgan,

Ertede Key-Kısırav, Zulkarnayın

(O (Turan Türk ülkesi), ezelden beri sıradan bir ülke değildir, Turan'ın durumunu bilirsen, tarihini anlarsın. Geçmişte güzel Turan'a heveslenenler, Keyhüsrev ile Zülkarneyn'dir)

Eserleri

• Kazaktın könil küyi, şiir, “Üzik” , Ural şehri, 1912;
• Şolpan, şiirler, Kazan şehri, 1912;
• Şiirleri, 1922;
• Şiirleri, Taşkent., 1923;
• Eserleri, Almatı., 1989;
• Seçkin eserleri, Almatı., 1992;
• Eserleri, Almatı., 1995.